В последнее время все чаще появляются новости о нападении на беларусов в Европе — «Маланка Медиа» решила выяснить, откуда такая тенденция. Сигнализирует она о чем-то? Или наших людей в Европе раньше так много не было, вот они и не попадали в криминальные сводки? Чтобы разобраться, мы вспомнили самые громкие случаи нападения на беларусов за последние годы и обсудили их с социологами.
Русский язык, номера РБ на машине и война — за что на беларусов нападали в Европе
Перцовый баллончик в лицо студенту
В мае 2021 год на беларусского студента Глеба Вайкула напал Войцех Ольшаньский — польский треш-стример и пророссийский активист. Инцидент произошел в Быдгоще, где Глеб вместе с друзьями участвовал в митинге в поддержку беларусов, которых преследует режим Лукашенко. Ольшанский распылил газ из перцового баллончика в лицо студенту, а затем опубликовал видео этого момента и призвал нападать на беларусов.
Выгнали со спортплощадки
В Польше в августе 2022 беларуса и украинца прогнала со спортивной площадки агрессивная компания. Двое мужчин и женщина заявили, что иностранцы не имеют права находиться на футбольном поле, потому что «мешают детям играть в футбол».
Польский центр мониторинга расистского и ксенофобского поведения обратился в полицию и прокуратуру. Агрессорам предъявили обвинения по статьям о нападении по национальному признаку и дискриминации. Суд также назначил им полицейский надзор и запретил приближаться к потерпевшим на расстояние менее ста метров.
Ножом в плечо «за войну»
В марте 2022 года в Люблинском воеводстве на беларуса Евгения напал украинец Максим. Потерпевший приехал в Польшу на заработки. Первые несколько дней должен был провести на карантине в доме, где жил Максим. Когда беларус переносил вещи из одной комнаты в другую, украинец ударил его ножом в плечо. Евгений оттолкнул нападавшего, но тот продолжал атаковать. Беларус смог выбежать на улицу и начал останавливать проезжавшие мимо машины. Очевидцы вызвали скорую и полицию.
Стражи порядка задержали украинца сразу же после инцидента. При себе у него были вещи беларуса: телефон, кошелек с наличными и документами. Когда у него потребовали объяснить ситуацию, то тот ответил: «Это за войну». По словам Максима, Евгений отрицал, что Беларусь предоставила российским войскам свою территорию для нападения на Украину.
В конце июня 2023 года люблинский суд вынес приговор по этому делу. Украинец получил четыре с половиной годам лишения свободы по статье о причинении вреда здоровью.
Нападение из-за беларусских номеров на машине
В июне 2023 беларусы Петр и Катя стояли в пробке во Вроцлаве. На беларусские номера их машины обратил внимание украинец. Он плюнул в окно автомобиля, а потом напал на пару с кулаками. На помощь к беларусам пришли другие водители, и агрессивного мужчину удалось успокоить. Пострадавшие вызвали полицию.
Суд приговорил украинца к двум годам условно и выплате двух тысяч злотых компенсации за нападение по национальному признаку и за нанесение телесных повреждений.
Избиение за голосовые на русском
В ноябре 2023 года беларуса избили в Белостоке. Он предположил, что поводом стали голосовые сообщения на русском, которые он слушал по дороге домой — якобы они разозли пьяного прохожего. В результате нападения мужчина получил множественные переломы. Нападавшего задержали спустя несколько дней. Чем завершилось дело, неизвестно.
Нападение и изнасилование
В ночь на 25 февраля 2024 на беларуску Лизу в центре Варшавы напал мужчина. Он приставил нож к горлу девушки, изнасиловал ее и пытался задушить. Через несколько часов Лизу нашли без сознания. Несмотря на усилия врачей, она умерла в больнице 1 марта.
Подозреваемого задержали в день нападения — им оказался 23-летний варшавянин. Его действия квалифицируются как убийство на сексуальной почве. Мужчина признал свою вину. Ему грозит от 12 лет до пожизненного лишения свободы.
Избиение подростка
В апреле 2024 компания молодых людей напала на 15-летнего беларуса в Варшаве. Им не понравился его внешний вид. Для подростка все закончилось переломом руки. Он рассказал, что во время избиения вокруг были люди — но на помощь к нему пришли, лишь когда потасовка закончилась.
Плевок в лицо за русский язык
Конец апреля 2024 — и еще одно нападение на беларуску в Варшаве. Девушка гуляла с подругой, они общались на русском. Это не понравилось проходящей мимо паре поляков, мужчине и женщине. Дама начала оскорблять девушек и потребовала, чтобы они «возвращались в Украину». Потом она подошла к беларуске и плюнула ей в лицо. Девушка в ответ ударила польку ногой по ягодицам. Та обернулась и схватила беларуску за волосы, а ее спутник начал наносить удары. Кто-то из прохожих пригрозил полицией, и нападавшие убежали.
Беларуска сняла побои и написала заявление в полицию. Началось расследование по делу о «публичном оскорблении или нарушении неприкосновенности по национальному признаку». За это в Польше грозит до трех лет лишения свободы. Известно, что нападавших задержали.
Погром в художественной студии
В июне 2024 неизвестные разгромили варшавскую студию беларусско-польской активистки и художницы Яны Шостак. Она считает, что это связано с ее деятельностью по поддержке мигрантов из Беларуси и Украины. «На моих записях были нарисованы серп и молот, написан вражеский лозунг, разрезаны полароиды и закрашены элементы студии», — рассказала Яна.
Она добавила, что раньше уже сталкивалась «с большой волной ненависти» из-за своего происхождения и проектов, направленных на помощь беларусам и украинцам в Польше.
Нападение на велодорожке
Очередное нападение на беларуску в Варшаве произошло в июне 2024. Девушка каталась на велосипеде и на своем пути встретила агрессивную компанию — мужчину и двух женщин. Они не сходили сходить с велодорожки, и беларуска сделала им замечание. В ответ услышала: ««А ты что, такая толстая?» Девушка села на велосипед, повернулась и показала компании средний палец.
Этот жест разозлил группу. Мужчина стал кричать, побежал за беларуской и остановил ее. Та попыталась снять происходящее на телефон, но к ней подбежала одна из женщин и начала выкручивать ей руки и вырывать телефон. Мужчина схватил беларуску сзади и стал душить, а потом повалил на землю. Спас девушку водитель проезжающего мимо автомобиля. Нападавшие испугались, когда он остановился рядом, и убежали.
Девушка получила легкую травму позвоночника. Она обратилась в полицию.
Приставания у подъезда
В конце июля 2024 — новый инцидент в Варшаве. На беларуску у подъезда ее дома ночью напал мужчина: хватал, пытался целовать и задирать одежду. Девушка ударила его кулаком по лицу, и он убежал. В полицию беларуска, насколько известно СМИ, не обращалась.
Избили националисты
Август 2024, и снова Варшава. На этот раз жертвами нападения стали мужчины — беларус и украинец, живущие в одном доме. Поздно вечером они общались у подъезда по-русски. Это привлекло внимание троих парней. Они подошли к соседям и начали оскорблять их на польском, а потом потребовали «возвращаться в Украину». Беларус поправил молодых людей, рассказав, из какой страны приехал, — и они накинулась на него с кулаками.
В результате мужчину госпитализировали с сотрясением мозга и тяжелой травмой глаза. Также у него украли банковские карты и документы. Досталось и украинцу, однако госпитализация ему не потребовалась. Полиция возбудила уголовное дело.
Погром в магазине беларусской символики
В ночь на 28 июля на здании беларуского магазина Kropka в Вильнюсе неизвестные написали «возвращайтесь домой, беларуские свиньи». Надпись — на литовском языке, с ошибками. Помимо этого, в магазине разбили окно. Владелец Kropka предположил, что произошедшее — провокация режима Лукашенко. Литовская полиция начала предварительное расследование в связи. Ущерб оценили в 1000 евро.
Нападение в Вильнюсе
В августе 2024 на двух беларусок напали в Вильнюсе. Поздним вечером девушки возвращались домой, как вдруг к ним начал приставать мужчина. Он схватил одну из подруг за плечо, но она вырвалась и попросила оставить ее в покое. Девушки продолжили свой путь, однако мужчина нагнал их, когда они остановились на светофоре. Он кричал на беларусок и толкал их, пока не загорелся зеленый и они не смогли убежать. Подруги обратились за помощью к прохожему, и это напугало преследователя. Он быстро скрылся, а девушки вызвали полицейских. Те пообещали, что будут искать нападавшего.
Три акта вандализма за сутки
Начало сентября 2024 в Вильнюсе было тревожным. Всего за сутки — три акта вандализма против беларусских организаций. Неизвестные обстреляли церковь с беларусских приходом, разбили окна в беларусском культурном центре и оставили оскорбительную надпись на литовском возле офиса беларусской волонтерской организации «Дапамога».
Гуляла с собакой — получила удар по лицу
В сентябре 2024 беларуска вместе с подругой выгуливала собаку в центре Варшавы, как вдруг на них налетел велосипедист. Мужчина едва не сбил беларуску, и она сделала ему замечание. За это он ударил девушку по лицу. При себе у мужчины был нож, однако применять его как оружие он не стал. Беларуска обратилась в полицию, но, по ее словам, заявление не приняли — нет состава преступления.
«Этнічна матываванай агрэсіі ў Еўропе стала больш, і беларусы — адзін з яе аб’ектаў»
У роста агрессии против беларусов в Европе несколько причин, и они во многом отличаются от тех, с которыми сталкиваются мигранты из других стран. Почему так происходит, чего ожидать дальше и как повлиять на ситуацию — объясняет социальный антрополог Андрей Возьянов:
«Рост колькасці нападаў на беларусаў у Еўропе звязаны з некалькімі чыннікамі, якія працуюць разам. Адзін з іх — гэта статыстычны аспект. Калі беларусаў у Еўропе становіцца больш, то і колькасць нападаў на іх павялічваецца — нават пры адсутнасці іншых спецыфічных абставін.
Далей ідзе такі фактар, як вайна. Ясна, што асноўнымі ворагамі ўспрымаюцца расіяне, але ў некаторых кантэкстах беларусаў могуць не адрозніваць ад іх ці лічыць саўдзельнікамі.
Трэці важны фактар — агульнае пагаршэнне стаўлення да ўцекачоў у Еўропе. Але нельга пра ўсіх казаць аднолькава, бо мігрантафобія часта спалучаецца з расізмам. Тут трэба разумець, што ў беларусаў ёсць белая прывілея, і калі яны добра размаўляюць на мове краіны, у якой жывуць, рызыкі быць ахвярай агрэсіі значна зніжаюцца. Пры гэтым не беласкуры чалавек можа выдатна размаўляць па-польску або па-літоўску і ўсё роўна пацярпець ад ксенафобіі.
Нарэшце, важна згадаць, што нашыя медыя ў пэўнай ступені пераключылі ўвагу на тое, што адбываецца з беларусамі ў замежжы. У такіх абставінах мы больш чуем пра гвалт і агрэсію, але людзі, магчыма, цярпелі ад іх і раней.
Ацаніць маштабы росту агрэсіі ў дачыненні да беларусаў вельмі складана. Па-першае, няма статыстыкі. Адна з прычын гэтага — беларусы раскіданыя па розных краінах, таму паказаць тэндэнцыі і трэнды цяжка. Другая прычына — няма інфраструктуры для збору дадзеных. Ствараліся нізавыя ініцыятывы, якія спрабавалі сабраць усе выпадкі парушэння правоў беларусаў, але ніякай афіцыйнай інстытуцыі так і не з’явілася. Ёсць праблема і з тым, як падлічваць дыскрымінацыю. Нават тыя выпадкі, якія былі зафіксаваны, вельмі розныя.
Напраклад, у адных кейсы напад здзяйсняецца таму, што чалавек — беларус. У другіх агрэсія суправаджаецца словамі «валі назад ва Украіну». Як тут быць? Фактычна, пацярпелы ад гвалту — беларус. Але прычына гвалту — украінофобія. Ёсць выпадкі, калі беларусы проста апынуліся ў няправільным месцы ў няправільны час і агрэсію супраць іх здзяйснілі без аглядкі на нацыянальную прыкмету.
Нягледзячы на ўсе складанасці з падлікам, можна канстатаваць, што этнічна матываванай агрэсіі ў Еўропе стала больш, і беларусы — адзін з яе аб’ектаў.
Ёсць як мінімум адна рэч, якая адрознівае нашыя рызыкі ад, напрыклад, расійскіх і ўкраінскіх. Гэта крайні нізкі ўзровень ведаў пра Беларусі. Напрыклад, даводзіцца тлумачыць, што ў нас свая армія і станам на сёння яна не ваюе ва Украіне. Не ведаюць еўрапейы і пра ўрозвень рэпрэсій у Беларусі. Трэба расказваць, што ён значна вышэйшы за расійскі, што ўмовы ўтрымання ў турмах значна горш.
Адзначу таксама, што варта адрозніваць бытавую ксенафобію і заканадаўчую. Мы часта кажам пра Еўропу ў цэлым, але сітуацыя для беларусаў розная ў залежнасці ад краіны. У Польшчы, напрыклад, заканадаўчыя ўмовы адносна спрыяльныя — але выпадкі бытавой агрэсіі адбываюцца часта. У Швецыі ж наадварот: улады адмаўляюць у прытулку і дэпартуюць, а самі людзі агрэсіі па нацыянальнай прыкмеце не здзяйсняюць. У Літве навіны пра напады на беларусаў не часта з’яўляюцца, і на заканадаўчым узроўні нас аддзяляюць ад расіян. Аднак разбітыя вітрыны беларускіх крамаў і надпісы «Беларускія свінні, вяртайцеся дадому» следчыя органы кваліфікуюць як хуліганства, а не як злачынства на глебе нянавісці.
Як сітуацыя будзе развівацца далей, прадказаць не магу — але вылучу некалькі трэндаў, якія назірую зараз. Па-першае, дэпалітызацыя і расчараванне. Людзі, якія пераязджалі з моцнымі ідэаламі і перакананнямі, губляюць іх, бо з’яўляцца страх за сваю бяспеку. У такіх умовах становіцца не да воланцёрства, не да мітынгаў, не да напісання петыцый. Іншая справа — унутры Беларусі. Калі з’яўляюцца весткі пра агрэссію ў Еўропе, людзі пачынаюць думаць, што на Захадзе беларусаў не любяць і што там небяспечна. Гэта, відавочна, выгадна Мінску і Крамлю.
Разважаць пра тое, што магло б паменшыць ўзровень агрэсіі супраць беларусаў, можна двума спосабамі.
Першы — падумаць, якія фактычная падзеі з найбольшай верагоднасцю прывядуць да зменаў. Гэта заканчэнне ўзброенай агрэсіі Расіі супраць Украіны і транзіт улады ў Беларусі. Другі спосаб — падумаць, што павінна рабіцца згодна з ідэямі правоў чалавека і еўрапейскімі каштоўнасцямі. Напрыклад, заканадаўства супраць злачынстваў на глебе ненавісці трэба зрабіць больш эфектыўным — стварыць прававыя стымулы, якія перашкодзяць такім злачынствам. Таксама павінна гучаць больш крытыкі каланіялізму, бо тое, як Крэмль глядзіць на Беларусь, часта абсалютна не адрозніваецца ад таго, як на яе глядзіць умоўны Парыж. Трэба тлумачыць адрозненні, распаўсюджваць інфармацыю пра беларусаў і беларусак. Тады, верагодна, разуменне сітуацыі ў нашай краіне павялічыцца і стаўленне да нас зменіцца да лепшага».
«Не бачу падставы казаць пра новую тэндэнцыю — гэта старыя ксенафобскія страхі і фобіі часткі насельніцтва Еўропы»
Агрессия к мигрантам в Европе в ближайшее время никуда не пропадет, и беларусы будут становиться ее жертвами. Почему и как можно этому противостоять — рассказал социолингвист и политолог Владислав Иванов:
«Рост нападаў на беларусаў-ак абумоўлены некалькімі чыннікамі. Па-першае, нас цяпер значна больш на Захадзе, мы бачныя, прысутныя ў публічнай прасторы. Я маю на ўвазе пратэстных, ідэйных, бел-чырвона-белых і спачувалых ім беларусаў-ак. Мы выклікаем эмоцыі і падтрымку з боку многіх палітычных сілаў Захаду, Еўропы, з боку простага люду. Але ёсць пэўныя маргінальныя ідэялагічныя (нацыяналістычныя ці русафільскія) сілы ці асобы, якія бачаць у нас пагрозу.
Нават у Літве склалася парадаксальная сытуацыя: прэзідэнт і камітэт бяспекі бачаць у нас пагрозу, тады як урад і парламент хутчэй падтрымліваюць беларусаў-ак у змаганні ці супрацьстаянні дыктатуры. То бок часткова прэзыдэнт Літвы сваімі выказваннямі супраць беларусаў, зліццём іх з расейцамі (праз тое, што рэжым Лукашэнкі ваюе з Расеяй супраць Украіны) спрыяе распаўсюду беларусафобскага стаўленьня сярод літоўцаў. З іншага боку, прэм’ер-міністарка ды ўрад усяляк падтрымліваюць Ціханоўскую ды беларускую супольнасьць. У выніку мы назіраем выпадкі мінарытарнай, але ўсё ж беларусафобскай агрэсіі ў Вільні. Тое ж самае бачым у Польшчы ці Германіі. Таксама беларусаў-ак стэрэатыпна атаясамляюць з іншымі мігрант-к-амі, якія нібыты могуць скрасці працоўныя месцы. Такім парадкам, побытывы расізм, нянавісць да замежных асобаў абдіваюцца і на беларус-к-ах.
Пра маштабы казаць мне цяжка, але не бачу падставы казаць пра новую тэндэнцыю — гэта старыя ксенафобскія страхі і фобіі часткі насельніцтва Еўропы, асабліва Польшчы і Літвы, у дачыненьні да мігрантаў, замежнікаў.
Вельмі часта беларусаў-к ўспрымаюць як расейцаў ці ўкраінцаў альбо блытаюць з імі. Таму здараецца, што яны трапляюць пад дадатковы ўдар гвалту, агрэсіі. Нават вайна ва Украіне не заўсёды дапамагае заходнікам лепей ідэнтыфікаваць нас усіх. І дакладна побытывая ксенафобія не адрознівае нас. Мы застаемся для Захаду агульнай масай — «людзі з Усходу», «людзі з былога СССР». Аднак часам усё ж праяўляецца беларуская спецыфіка гвалту — асабліва выразна яна чытаецца на прыкладзе Літвы. Радыкальныя літоўскія адзінкі-нацыяналісты баяцца беларусаў і нашай супольнай гісторыі, спадчыны, таму кропкава рэагуюць на ўзрослую беларускую прысутнасць у Вільні. Аднак і гэта трэба ўспрымаць, як побытывую ксенафобію.
У бліжэйшы час будзе захоўвацца падобная дынаміка нянавісці да замежнікаў, у тым ліку да беларусаў-ак. Перамога правых, часам скрайніх партыяў і рухаў у Еўропе, якія выступаюць супраць мігрантаў, пацвярджаюць гэтую тэндэнцыю. Таксама не будзем забываць пра феномен стомы заходнікаў: яны стаміліся ад вайны, мігрантаў, мігранцкай крызы. Плюс, утрыманне дыктатара ля ўлады ў Менску, існаванне беларускай дыктатуры і прапагацыя ў свеце хутчэй негатыўнага вобразу Беларусі не спрыяюць беларусам-кам якія апынуліся ў Еўропе. Выпадкі агрэсіі супраць нас будуць працягвацца, бо спыніць побытывыя антымігранцкія фобіі вельмі цяжка.
Незважаючы на маласпрыяльны клімат для беларусаў-ак на Захадзе, усё ж застаюцца пэўныя каналы працы, скіраваныя на тое, каб знізіць узровень беларусафобскай агрэсіі: варта, каб беларуская дыяспара на Захадзе працягвала супрацоўнічаць з уладамі краінаў ЕЗ, каб офіс Ціханоўскай сумысля зьвяртаў увагу на кейсы беларусафобскай агрэсіі. Завяршэнне вайны перамогай Украіны і падзенне дыктатуры ў Беларусі глабальна таксама маглі б дапамагчы мінімізаваць выпадкі агрэсіі супраць беларусаў-ак».
